Informo 1

Saluton al chiuj! Do, mi komencas de du numeroj de la unua E-gazeto, kiujn mi havas. Fakte mi skizos historion  de la rusa periodo de E-movado per eltirajhoj el la unuaj E-gazetoj,  uzante aldone la "Enciklopedio de Esperanto"  kaj iujn rezultojn de lastatempaj prihistoriaj esploroj. Inter la eltirajhoj estos seriozajhoj, amuzajhoj, versoj  k.a. Iuj el la 100-110-jaraghaj informoj estas utilaj ankau nun, iuj plientuziamigos vin, iuj amarigos., iuj amuzigos. Vi konatighos kun la plej aktivaj esperantistoj de tiu tempo (la chefan atenton mi dedichos al la ruslandanoj). Kaj  tiuj, kiuj volas trovi siajn samurbanojn el inter la unuaj esperantistoj, ne hezitu informi min, ke mi komencu tion tuj. Viaj klopodoj  eble povos establi en viaj lokoj memortabulojn  al tiuj pioniroj. Nia sperto montras, ke se oni faras kaj establas la tabulon proprakoste, la urbo facile permesas fari tion.

La esperantisto
Gazeto por amikoj de la lingvo internacia
Numero 6     Nurnbergo   junio    1891  jaro II
Eldonata unu fojon en la monato de L.Zamenhof

Unuafoje aperis originale verkita noveleto - "Nur unu vorton" fare de L.E.Meier. Ghi estis sufiche primitiva kaj post ghi aperis originalaj noveloj de alia autoro, kiu fakte estis la unua novelisto. Vi baldau ekscios, kiu li estas.

Jen amuza letero al la redaktoro:
"Alte estimata Sinjoro! Mi permesas al mi sendi al vi apud tiu chi letero mian promeson ellerni la lingvon Esperanto, kaj mi raportas al vi, ke mi skribis la unuan leteron en la lingvo Esperanto al unu sinjoro sur la insulo Madagaskaro; tiun sinjoron mi ne konis, sed li jam tuj respondis al mi en tiu sama lingvo".
Via humila servanto - Shtirnbachh, St. Peterburgo.

En rubriko novajhoj estas:
- longa listo de jhurnaloj, en kiuj aperis artikoloj au mencioj pri Esperanto;
- informo pri apero de unua numero de gazeto "Espero",  kiun intencas eldonadi en Bulgario  M.S.Bogdanov.
- J.Lojko el Vilno tradukis al Esperanto 50 fabelojn de Ezopo, kiuj baldau aperos el presejo.

Sur la kovrilo estas listo de chiuj esperantajhoj, kiuj aperis ghis la junio, precipe nur lernolibroj, vortaroj, propagandiloj kaj la unua Adresaro (1000 esperantistoj) - entute 47. El beletrajhoj nur tradukoj de "Negha blovado" ( Pushkin), "La gefratoj" (Gothe), "La nova Jaro" (Prus) + "Janko muzikanto" (Sienkiewicz) - chiuj fare de A.Grabowski, kaj "Renaskita Manfred" (K.R.) fare de V.V. de Majnov.

Mi menciis tri nomojn de la veraj E-pioniroj. En la "Enciklopedio de Esperanto" ni legas:
L.E.Meier - germano, ekskapitano, volapukisto, esp. Ekde 1889, en Munkeno fondis E-societon en Munkeno en 1891, verkis E-lernolibron (1891), E-kantaron (1907), multe tradukis. Mortis en 1919.
M.Bogdanov - bulgaro, advokato, eldonis la unuan lernolibron por bulgaroj (1889), fondis unuan E-societon en Bulgario, E-gazetojn "Mondlingvisto", "La Espero", kiuj tamen ne longe vivis. En 1908 proklamis novan projekton de LI (imitajho de E. kun enmikso de bulgaraj vortoj). Mortis en 1914.
Pri J.Lojko en la enciklopedio nenio estas - fi al ghi. Sed ni baldau konatighos kun lia agado kaj kreado

Numero 10    Nurnbergo   oktobro 1891 jaro II
Eldonata unu fojon en la monato de L.Zamenhof

Artikolo "Literaturaj konkursoj" de J.Lojko el Vilno, kie la unuan fojon aperis propono organizi literaturajn konkursojn. La redaktoro (Zamenhof) avertis, ke estas dume pli urghaj aferoj, sed la artikolon aperigis. La konkursoj tiam ne okazis. En la sama numero estas ankau lia traduko de la Profeto (Lermontov), kiun mi proponas al vi.

P R O F E T O

De kiam lau volo de Supra Jughhanto
Mi Chionscianta farighis poeto,
Malvirton mi sentas en chiu vivanto,
Malicon mi vidas tra chiu rideto.

Mi altajn principojn de amo kaj revo
Komencis prediki al miaj kunfratoj,
Sed ili min batis kun granda kolero,
Kun shtonoj, kushantaj sur placoj kaj stratoj.

Kun cindro sur kapo, kun kora doloro
Mi urbojn forlasis, sen ia havajho,
Kaj nun en dezerto -  de Dia favoro
Nur ion mi havas por mia nutrajho.
Lau sankta ordono de Antautempulo
Al mi chiuj bestoj volonte servadis,
Kaj steloj che vortoj de mi, dizertulo,
Pli ghoje radias, pli hele lumadas.

Sed se iafoje tra urbo bruanta
Mi en rapideco pretere pasadas,
Popola amaso renkontas mokanta
Kaj maljunularo memfide diradas:

Rigardu, infanoj, vin edifigante,
Li estis fiera, kun ni malpacadis;
Malsagha, li volis kredigi nin vante,
Ke Dio al homoj per li paroladis.
Jen frukto de lia obstina vanteco!
Jen pala, malgrasa, malgaja profeto,
En vesto chifona, simila al reto -
Che chiuj li estas en malestimeco".

Artikolo "Pri la traduko de poeziaj verkoj en la lingvon internacian" de N.A.Borovko.
Jen estas la nomo de unu el la plej  gravaj E-pioniroj. Tiun nomon esperantistaro scias dank' al fama letero de Zamenhof pri deveno de Esperanto responde al letero de Borovko. En virtuala konferenco je  temo "Eroshenko kaj lia tempo" <> aperos (au jam aperis) prelego "Rusa periodo de E-literaturo kaj  N.A.Borovko". Jen estas peco el la prelego pri la artikolo, char ghi estis tiam tre grava kaj disputinda:

"La autoro pledis por proza tradukado de versoj. Li konsideras, ke la rimo estas nur bela eksterajho de la verso, char ghia animo - imagoj, bildoj, per kiuj pensas kaj verkas poeto. Tial, asertas li, transdoni per versoj adekvate originalon de  poezia kreajho estas neeble. Krome, aldonas li, char la lingvoj de poeto kaj tradukanto ne koincidas lau nombro de literoj en la rimigataj vortoj, la rimigo aliigas la originalon. Kaj por konservi la ritmon tio rilatas  ankau la blankajn versojn.  Char Esperanto havas diversnaciajn adeptojn,  kiuj povas plene senti siajn lingvojn kaj dank' al fleksebleco de Esperanto precize transdoni en proza traduko la originalojn, tiaj tradukoj havus avantaghon kaj estus allogaj por intelektaj homoj. Certe, traduki necesas nur de sia nacia lingvo."

En 1892 la plej fama franca pioniro L. De Beaufron sendis al la gazeto tradukon de "La dormo de l'infano" (V.Hugo) en proza traduko. La verso havas severan mezuron kaj rimon inter la finaj sonoj (sed ne observas la akcenton) kaj, lau opinio de la tradukinto, tre taugas por versa tradukado kun minimuma shangho de la originalo.

Komence de 1896 A.Kofman en "Malfermita letero al esperantistoj de chiuj  landoj" turnis sin al eksterlandaj esperantistoj kun peto sendadi al li precizajn lauvortajn tradukojn de versoj kun akcentitaj kopioj de la originaloj. Li planis traduki el 35-50 lingvoj kaj eldoni kolekton "Vochoj de popoloj" en la jubilea 1897. Ghi ne estis eldonita, sed multajn versajn  tradukojn oni povas legi en "Lingvo Internacia" (1900). Do, ni vidas, ke oni eluzis rekomendojn de Borovko nur por uzi  Esperanton, kiel la pontolingvon por ebligi al alilingvanoj traduki la versojn al siaj gepatraj lingvoj. La tempo montris, ke post multaj jardekoj oni ne malofte sukcese uzis Esperanton, kiel la pontolingvon.

En fino de 1894 en la gazeto sub pseudonomo Eugenio aperis tre lauda letero pri aperinta tiam traduko de "Demon" fare de V.Devjatnin. Fakte jam Devjatnin montris, ke malgrau la "rimaj kaj ritmaj katenoj" (Shopengauer), pri kiuj skribis N.Borovko, eblas krei valorajn poeziajn tradukojn. Kaj nome en la letero de Eugenia (estus tre interese ekscii nomon de la autoro) la demando estas detale traktata. Kaj per tia bonstila Esperanto, ke ni suspektas, ke  ankau la autoro estas elstara esperanta poeto. La artikolo fakte oponas la opinion de Borovko.  "Forjhetinte unu el tiuj chi katenoj, nome la rimon, - skribas Eugenia - ni duone faciligas la problemon de la poeto - kiel faris la poetoj klasikaj, -  sed en tiu sama tempo ni forprenas de ni mem veran plezuron, ricevatan per la orelo el la belsoneco de kunsonoj. Se prozon oni povas kompari kun kreskajhoj, alportantaj  (kvankam ne chiam) fruktojn, blankajn versojn - kun dekorativaj kreskajhoj, amuzantaj per sia verdajho niajn okulojn, - tiam rimitajn versojn oni povas kompari kun kreskajhoj, kovritaj de luksaj bonodoraj floroj. Sed floroj ja estas plej alta beleco de la naturo!"

Kun la tempo plirichigho de Esperanto kaj apero de bonaj tradukoj shanghis opinion de N.Borovko. Kvankam en 1895 poemon "Shtona gasto" de Pushkin li tradukis proze, baldau nome li iniciatis eldonon de "Kain" kaj poste en "Bibliografia noto" (legu en la Aldono) tre alte taksis la tradukajhon. "En la demando de l'vivpovo de l' artlingvo - skribis li, - tiu chi laboro estas tiel grava, ke mi persone rigardas ghin kiel la plej gravan (post apero de la unua broshuro pri Esperanto en 1887 jaro) momenton de l'historio de Esperanto: ghi estas pli multekosta ol la tuta armeo de novaj anoj". Li konvinkighis, ke en Esperanto estas tradukebla ech la "poezio de filozofio". Ni povas kompreni "la fruan" Borovko, char en tiu tempo la literatura lingvo estis tiel kruda kaj ne elprovita, ke la libroj "eliris" (aperis), la homoj "elrigardis" (aspektis) ktp. Ni rememoru, ke nome el lia plumo venis la unuaj noveloj".

Pri N.A.Borovko ni multe legos en la sekvaj  numeroj. Do, bonvolu noti la nomon.
 
El la NOVAJHOJ mi mencias nur unu:
En Sankt-Peterburgo en la Granda Hotelo estis la unua komuna kunveno de la Societo "Espero". La programo estis: projekto de regularo por la societo, registro de alighintaj anoj. Estis sendita telegramo en Esperanto al la redaktoro: "Unua komuna kunveno del societo "Espero" trinkas sanon del glora autoro." (12 subskriboj).
Bedaurinda Zamenhof: 12 peterburgaj santrinkantoj!

Je.Zajdman